سلف در لغت به معنای پیشین است. (ابن منظور، بدون تاریخ، ج 9 ، ص 158 ) به گفته ابن فارس، سلف اصلی است که بر تقدم و سبقت دلالت دارد. سلف کسانی هستند که درگذشته بوده اند. (ابن فارس، 1408 ، ج 3 ، ص 95 ) بنا بر این سَلَف مفهومی نسبی دارد و در مقابل خَلَف است.
تا زمان ابن تیمیه ( 661 - 728¬ ق) سلف به معنای لغوی آن استعمال می شد و معنای دیگری مد نظر نبود؛ اما ابن تیمیه معنایی تازه و اصطلاح جدیدی وضع کرد. منظور او از سلف، صحابه، تابعین و تابعینِ تابعین پیامبر است که ازنظر وی، افکار و رفتار آنان در همه زمینه ها باید مرجع علمی و عملی مسلمانان قرارگیرد. او با تفسیر خاص خود از حدیثی منسوب به پیامبر ، بهترین قرون را سه قرن اول هجری میداند. به اعتقاد او:
سلف کسانی هستند که در سه قرنِ بهترِ اسلام زندگی میکردند و دارای تمامی فضائل بودند و آنان برای حل هر مشکلی شایسته تر ازسایرین هستند.(ابن تیمیه، 1425 ، ج 4 ، ص 96 )
وی تا آنجا به سلف اهمیت می داد که ایشان را در کنار کتاب خدا و سنت پیامبر ، بهعنوان یکی از منابع دین معرفی میکرد: (ن.ک: همان،ص 703 )
ابن تیمیه سلف را ورثه انبیاء خلفای پیامبران ،.) » اعلام هدی و چراغ هدایت معرفی میکند « ابن تیمیه 1425 ، صص 196 – 197 ) هر چند وی به صراحت سلف را معصوم نمیداند، اما تمجید او به اندازه ای است که گویی سلف، مصون از خطا و اشتباه و معصوم هستند.(ن.ک: ابن تیمیه، 1425 ، صص 196 – 197 )
بامرگ ابن تیمیه، افکار او به محاق رفت و طرفدار چندانی نیافت و بهطور طبیعی، واژه سلفیه نیز به معنای خاص ابن تیمیه ای، کاربردی نشد. با ظهور محمد بن عبدالوهاب بار دیگر افکار ابن تیمیه مطرح شد و کلید واژه های او بر سر زبان ها افتاد. در سده اخیر برای اولین بار، محبالدین خطیب و سید محمد رشیدرضا در شمال افریقا از سلفیت و بازگشت به سلف سخن گفتند.
کسانی که تعریف ابن تیمیه از سلف را پذیرفته اند، سلفی محسوب میشوند؛ اما همه آنان عقاید یکسانی ندارند و به دسته های مختلفی تقسیم میشوند. گرایش های مختلف سلفیه از این قرار است:
1 - :سلفیه تکفیری کسانی هستند که تنها خود را مسلمان میدانند و غیر خود را کافر و مهدورالدم می شمارند. وهابیان و گروههایی همچون القاعده، سپاه صحابه و داعش همه مسلمانان جز خود را تکفیر میکنند.
2 - سلفیه جهادی: این عده کسانی هستند که هجرت و جهاد را برای تشکیل حکومت اسلامی واجب میدانند. این رویکرد، ریشه در عقاید سید قطب دارد.
3 - سلفیه تبلیغی: سلفیه تبلیغی در برابر سلفیت تکفیری است و محور فعالیت های خود را بر تبلیغ اندیشه ها و مبانی سلفی گری قرار داده است جماعت تبلیغ که شبکه ای سراسری در جهان دارد و در شاخه فکری دیوبندیه قرار می گیرد، نماینده این رویکرد است.
4 - سلفیه سیاسی: سلفیه سیاسی هر چند مبانی سلفیه را در مسائل اعتقادی پذیرفته، اما از دامن زدن به اختلافات عقیدتی در چوامع اسلامی پرهیز دارد و عمدتاً برای به دست گرفتن قدرت سیاسی و اداره جامعه تلاش می کند اخوان المسلین« مصر و جمعیت علمای اسلام می پاکستان در این دسته جای می گیرند.
د- سلفیه اصلاحی: این گروه از سلفیه علت اصلی عقب ماندگی جوامع مسلمان را دورشدن آنان از قرآن و سنت میداند و همه مسلمانان را به بازگشت به اسلام اصیل توصیه میکند. این عده سلفیت را به کتاب و سنت تفسیر میکند و نه همچون ابن تیمیه به صحابه و ابعین و تابعین ابعین. به همین دلیل، این رویکرد تنها در اسم و عنوان با سایر سلفیه اشتراک دارد و در فکر و عمل با آنان متفاوت است. اندیشمندانی همچون اقبال لاهوری، سید جمال الدین اسد آبادی، محمد عبده و شیخ محمود شلتوت در این دسته جای دارند.
منابع:
-سید مهدی علیزاده موسوی. ( 1393 ). تبار شناسی سلفی گری و وهابیت. (ویرایش ششم). قم: آوای منجی.
-بن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم. ( 1425 ). الفتاوی الحمویه. دوم، ریاض: دارالصمیعی.
-ابن فارس. ( 1408 ). معجم المقاییس اللغه. اول، بیروت: دارالفکر.
