پیشینة و ریشه ی تکفیر در جهان اسلام، به صدر اسلام باز میگردد. برخی حوادث مهم تاریخ اسلام به سبب تکفیر روی داده، همچنان که برخی رخدادهای سیاسی و اجتماعی زمینة تکفیر را فراهم آورده است. از جمله رویدادهای مهم دوران پس از رحلت پیامبر اکرم، جنگهای رِدّه در زمان ابوبکر بود که در این جنگها دستگاه خلافت معارضانِ خود را کافر و خارج از دین خواند. دربارة اینکه واقعاً تمامی یا بعضی از کسانی که در آن دوره تکفیر شدهاند، از دیدگاه فقه اسلامی کافرند یا خیر، تردید جدّی وجود دارد و برخی گزارشهای تاریخی تردیدهای بسیار در این باره، حتی تردید افراد نزدیک به خلیفه، را نشان میدهد. بنا بر برخی منابع تاریخی، عواملی مانند ندادن زکات و نپذیرفتن اصل خلافت یا در نظر گرفتن کسانی دیگر برای این مقام، در انتساب کفر به اهل رِدّه یا دست کم دسته هایی از آنان نقش مهمی داشته است (زیودار، 1394 : 6 )
اما آنچه که امروزه تحت عنوان جریانات تکفیری شکل گرفته ریشه در نوعی تفکر در نزد برخی مذاهب اسلامی دارد که تحت عنوان سلفیه شناخته می شود. سلفیه که پدیدهای سخت و خشونتگرا است، مدعی انحصارطلبانه مسلمانی بوده و همه را جز خود مشرک میخواند. امروزه مهمترین و موثرترین مبنای کلامی سلفیان جدید، الهام گرفتن از سلفیان گذشته و توسعه معنایی و مصداقی کفر است. آنها به قدری دایره کفر را گسترده اند که هر کسی غیر از خودشان را در بر میگیرد. علت و منشأ این اختلاف نظر میتواند بعنوان مرحله نخستین در سیر تحول تاریخی بحث توحید و شرک و بدعت مطرح شود.به همین خاطر بسیاری از گروه های فکری سیاسی متعلق به این طرز تفکر را با عنوان تکفیری معرفی میکنند.
در حوزه نظری، اندیشه تکفیری در چند قرن گذشته، ریشه در دیدگاههای ابن تیمیه دارد و وهابیت و دیگر گروههای تکفیری، دیدگاه تکفیری خود را از ابن تیمیه گرفته اند. از این رو، برای فهم دیدگاه تکفیری وهابیان، باید ابن تیمیه را نقطه عزیمت قرارداد.
حافظ وَهبْة ( 1378 ه.ق) از نویسندگان وهابى، آراء و پندارهاى ابن تیمیه را در چهار مسئله خلاصه نموده است :
1 بازگشت به کتاب خدا و سنت پیامبر(ص) و پیروى سَلَف صالح (صحابه و تابعین) در فهمیدن آیات و روایات مربوط به توحید و صفات خدا و دورى کردن از راه و روش فلاسفه، متکلمان و صوفیان.
2 مبارزه و جنگ با بدعتها و منکرات، به ویژه با چیزهایى که موجب شرک مىباشد مانند: دست گذاشتن بر قبر و اقامه نماز در نزد قبور و حاجت خواستن از مردگان در گور و... .
3 مبالغه نکردن و غلّو نکردن درباره مقام پیامبر(ص).
4 اعتقاد به اینکه بابِ اجتهاد باز است... که ابن تیمیه در طول زندگانى خودش در راه آن ها تلاش و فعالیت نمود و بعدها محمدبن عبدالوهاب (مؤسس فرقه وهابىها) دعوتش را در نجد، بر اساس آن شروع نمود .(زیودار،1394 : 28 .)
منابع:
زیودار، جواد ( 1394 )، تأثیر جریانات تکفیری در خاورمیانه بر امنیت ملی (بعد سیاسی) جمهوری اسلامی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خرم آباد، به راهنمایی علی امیری
